Zappa heeft een body guard
By Barend Toet
Zappa blijft een boeiende persoonlijkheid, al boette hij door z'n ongeluk en diverse artistieke projekten vlak daarvoor en erna de laatste jaren wat aan belang in. Zappa heeft vaak verklaard dat z'n leven een 'artistiek projekt' is dat hij plant en waarin alles een doel heef't. In die planmatige aanpak paste nà '200 motels' niet het vervolg dat de realiteit hem opdrong: een gedwongen rustperiode van negen maanden en de voortijdige ontbinding van de editie Mothers met Howard Kaylan en Mark Volman. Zonder deze twee vokale clowns zoekt Zappa het sindsdien in meer instrumentale uitingsvormen, nam het Grand Wazoo orkest mee on the road en toert nu weer met een nieuwe club Mothers, ook weer een bijna geheel instrumentaal gezelschap.
Na het optreden van een paar weken geleden – waarbij de toch weer behoorlijke populariteit van Zappa in dit land werd onderstreept – had ik over deze onderwerpen een gesprek – m'n vierde in de loop der jaren – met Zappa.
– Oor: Wat vind je nu – na al die tijd – zelf van '200 motels'? Wat vond je er goed aan en wat slecht.
Zappa: 'Het was de eerste film in z'n soort, een unieke film. Er werden nieuwe techniese processen in gebruikt, een speciaal soort continuiteit in geintroduceerd, er werd gewerkt met een unieke soort dokumentatie en het geheel voorspelt – in zekere zin – de toekomst. De dingen die ik er slecht aan vind, hebben allemaal te maken met de tijdsduur die we voor de opnamen hadden. De hele film is gemaakt in 56 uur, we hadden eigenlijk te weinig tijd. En in dat licht vind ik de film een doorslaand sukses. Bovendien heb ik genoten van het werken met het orkest en vond ik de geluidskwaliteit verbluffend.'
– Oor: Heb je nieuwe filmplannen?
Zappa: 'Ik ben bezig met een film. Alles wat ik erover kan zeggen is dat er een monster in voorkomt. Het is niet het Billy the Mountain projekt. Dat staat voorlopig in de ijskast. Deze film zal ik zelf financieren. Ik was wel tevreden over de mate van vrijheid diè ik bij '200 motels' kreeg, maar niet over de promotie en de distributie. Dezelfde maatschappij bracht tegelijkertijd 'Fiddler on the roof' uit en had daarin dertig keer zoveel geld zitten als in onze film. Dan is het vanuit hun standpunt logies dat ze zich niet tegelijkertijd op de manier die ik me voorgesteld had aan de promotie van '200 motels' konden wijden. Maar dat wil ik in het vervolg wel graag zelf in de hand houden.
Verder wil ik de mogelijkheid hebben om goed geluid te garanderen bij het projekteren van een film, want wat die kaffers van operators er soms van brouwen, is afschuwelijk. Als het een oorlogsfilm is, zetten ze het geluid lekker hard, maar als het een film is die ze niet tof vinden, dan knijpen ze je gewoon af. Op het toneel maakt een groep een indruk van een stel kleine figuurtjes, die een behoorlijk volume ontwikkelen. Bij een filmdoek zijn de muzikanten groot, daaraan moet ook het volume worden aangepast.'
– Oor: Hoe heb je de kritiek op, de film ervaren?
Zappa: 'De meeste kritiek kwam er op neer dat ie te ingewikkeld was. Ik vind dat dat de fout is van de kritici en niet van mij. Ik heb gekozen voor een nieuwe struktuur en een nieuwe opzet. De kritikus is daar niet aan gewend en begint gelijk te roepen dat 't te ingewikkeld is. Hij probeert niet te begrijpen wat er gebeurt, hij zegt dat ik 'het' niet begrepen heb, alleen omdat ik me niet heb gehouden aan het soort filmiese waarheden waar hij aan gewend is. Hóe kun je na één keer kijken zeggen wat je ervan vindt? Ik heb er zelf wel honderd keer naar gekeken. En steeds opnieuw zag ik dingen, die ik voor die tijd niet had gezien. Het was een complex geheel, maar alles zat op z'n plaats en het had in de beschikbare marginale hoeveelheid tijd die we hadden niet beter gekund. '200 motels' heeft alleen bewezen dat de kritici te beroerd zijn om iets te doen om {ets nieuws te begrijpen. Niemand maakt zich druk om te begrijpen wat hij meemaakt. Als je er maar één keer heen bent gegaan, dan heb je er geen moer van begrepen. Je luistert toch ook niet eért keer naar een elpee, voordat je zegt of je 'm goed of slecht vindt?'
– Oor: Je maakt een gepikeerde indruk.
Zappa: 'Nee, maar het stoort me 'wel dat iedereen een soort verontschuldiging van me verwacht. Ik heb een film gemaakt, die zekere eisen stelt aan de 'kijker: Hij moet er z'n best voor doen. Zodra je als kijker niet weet wat er met je gebeurt – omdat wat er gebeurt buiten het normale referentiekader valt – moet je beslissen of je zult gaan nadenken om de film te begrijpen of je kunt 'm slecht vinden. Vrijwel iedereen heeft voor dat laatste gekozen.'
– Oor: Je ongeluk betekende het einde van de toenmalige Mothers. Was dat einde gepland, of zou je zonder het ongeluk met die groep zijn doorgegaan?
Zappa: 'Op dat moment was het een ekonomies probleem. Ik kon eenvoudig niet spelen en die jongens moesten hun brood toch verdienen. Dus ik heb zelf tegen ze gezegd dat ze een groep moesten vormen en gaan werken. Er waren toen wel al gesprekken gaande over het toevoegen van een sectie blazers aan de groep en over het overstappen naar meer instrumentale muziek. Er waren nl. tendensen in de groep die mij niet bevielen. Volman en Kaylan begonnen steeds meer op hun show te letten en steeds minder op het zingen. Volman had een prachtige stem toen ie bij me kwam, maar hij lette helemaal niet op z'n lichamelijke konditie en daar had z'n stem duidelijk onder te lijilen. Hij zong vals en kon bep.aalde toonhoogten niet meer halen. Dat maskeerde hij met gek doen, maar dat kon ik niet zo waarderen.'
Op 'Chunga's Revenge' staan trouwens al dingen die duidelijk te maken hebben met latere projekten. Toen ik tijdelijk af moest haken, kreeg het een en ander een ander verloop. Ik wil dat mijn muziek uitgevoerd wordt op de manier die er voor staat. Dat heb ik altijd zo gewild en dat zal ik ook altijd blijven nastreven. Ik weet wel dat dat vaak minder populair overkomt bij het publiek dan clownerie, maar dat is een bewuste keuze.'
– Oor: Je wordt nog steeds vaak voor een autoritaire dictator versleten. Met name na dit konsert las ik weer dat men je dirigeerneigingen niet gunstig opvatte.
Zappa: 'Jouw vak wordt vaak beoefend door mensen drie geen verstand hebben van muziek-techniese aspekten. Mijn gebaren zijn volkomen funk tioneel. Ik geef bijvoorbeeld het tempo aan als de drummer een melodie speelt; een muzikale funktie en geen autoritair gewijs. Verder is het vaak een kwestie van synchronisatie van bepaalde instrumenten in een passage, waarin het moeilijk is om elkaar precies te horen. Het is géén entertainment of show of baasspelerij.'
– Oor: Het instrumentale aspekt heeft het theatrale bijna geheel verdrongen, is dat een blijvende zaak of zal je toch weer met mensen gaan werken, die wat meer show weg kunnen geven?
Zappa: 'Show kun je alleen weg geven met mensen die dat kunnen. De huidige group heeft nauwelijks gevoel voor humor. 't Zijn gedisciplineerde muzikanten en dat moet je accepteren. Momenteel vind ik het belangrijk dat de band precies kan spelen wat ik geschreven heb. Deze groep lukt dat zo nu en dan. Maar ik ben wel van plan de zaak uit te breiden met meer theatrale aspekten als de verplichtingen voor deze groep afgelopen zijn. Ik wil een groep hebben, die 't alle twee kan. Show maken en goed spelen.'
– Oor: Je hebt zelf weer een eigen label, waarom?
Zappa: 'Ik werk heel plezierig met Warner Bros. Discreet is alleen maar opgericht om alle plaat-aktiviteiten, waar ik mee te maken heb, te koördineren.'
– Oor: Hoe staat het met je plan om een twaalfdelig album uit te brengen met onuitgebracht Mothers-materiaal?
Zappa: 'Volgend jaar bestaat de groep tien jaar en dan komt er een meerdelige set uit met opnamen door de jaren heen, maar geen twaalf delen, eerder drie. Dan komt ook de nieuwe film uit. Die is al in 1970 opgenomen, dus nog voor '200 motels'. Bij het jubileum komt een reeks aktiviteiten, waar film en plaat deel van uitmaken.'
Tot slot het volgende. Op het podium ontdekte ik een sterk op George Duke lijkende knaap, die zich verdekt achter een van de geluidstorens had opgesteld. Bij het gesprek was hij ook aanwezig, en m'n vermoeden dat hij Zappa's body guard was, werd bevestigd. Zappa lijkt niet gesteld op een hernieuwde ingreep van buitenaf in zijn plannen.